چکیده: خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی (۷۱۸ق) در مجموعه ربع رشیدی کتابخانهای ساخت و کتابهای متعددی بر آن وقف کرد. او برای حفظ و نگهداری این کتابها شرط کرد که در چند جای این کتابها مهر بزنند، نقش این مهر: «وقف کتابخانه رشیدی» بود که به صورت مستطیلی کشیده در اندازه 13×74 میلیمتر ساخته شده بود. این مهر نخستین نمونه مهر وقف کتاب و همچنین کهنترین مهر فارسی شناخته شده از دوران ایلخانی تاکنون است.
تاکنون چهار نسخه از کتابهای ربع رشیدی که این مهر را دارند شناسایی شده است. در این مقاله شش نسخه دیگر از کتب مهردار آن کتابخانه که به تازگی شناسایی شدهاند به تفصیل معرفی شدهاند. این شش کتاب عبارتند از: ۱.
محاضرات الادباء و محاورات الشعراء والبلغاء ( آستان قدس، ش ۴۴۰۳)؛ ۲.
شرح القانون ابنسینا (مجموعه محمدصادق خرازی، ش ۶۳۴)؛ ۳.
مجموعه شامل النجاة ابن سینا و بستان الاطباء و روضة الالباء (كوپریلی، ش ۹۰۳)؛ ۴.
المائة فی صناعة الطب (مجلس شورای اسلامی، ش ۶۳۳۵)؛ ۵.
شرح الاشارات والتنبيهات ( ترخان والده سلطان، ش ۲۰۶) ؛ ۶.
حل مشكلات الاشارات والتنبيهات (ملی ایران، ش ۲۳۲۶).
بررسی این نسخهها میتواند نوع کتابهای مورد علاقه و اهتمام خواجه رشیدالدین را مشخص کند. لذا در بخش دوم مقاله موضوع این نسخهها بررسی و درباره کتابهای تاریخی و پزشکی و فلسفی و کلامی آنها توضیحاتی داده و از این رهگذر نکات تازهای درباره علایق رشیدالدین مشخص شده است.
کلیدواژهها: خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، کتابخانۀ ربع رشیدی، کتابخانههای موقوفه.
متن کامل مقاله
نویسنده:
سید محمدحسین حکیم
منبع:
نامه بهارستان، سال شانزدهم، ۱۳۹۷، دفتر پنجم، (پیاپی ۲۴)
محاضرات الادباء ومحاورات الشعراء راغب اصفهانی، با دستخط علی بن عیسی اربلی (۶۹۳ ق) مبنی بر اهدای نسخه به صدرالدین علی پسر خواجه نصیر طوسی، صفحه عنوان (کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش۴۴۰۳)
محاضرات الادباء، با مهر کتابخانۀ ربع رشیدی، گ۱۴ پ.
شرح القانون، قرن ۶ هـ. با مهر وقف کتابخانۀ ربع رشیدی، گ ۱۵ ر
(مجموعۀ سید محمدصادق خرازی، ش ۶۳۴)
النجاة، ابن سینا، قرن ۶ هـ، مهر وقف کتابخانۀ رشیدی، گ ۱۰۹ پ.
شرح الاشارات والتنبیهات، شمسالدین محمود بن عبدالرحمن اصفهانی، با جای مهر مخدوش شدۀ کتابخانۀ رشیدی، گ ۱ پ (کتابخانۀ ترخان والدۀ سلطان، ش۲۰۶).
المائة فی صناعة الطب، عیسی بن یحیی گرگانی، به خط هبة الله بن ملکا نصرانی متطبب تکریتی در ۶۴۳ هـ، دارای نقش محو شدۀ مهر کتابخانۀ رشیدی در حاشیۀ صفحه، گ۱ پ(مجلس شورای اسلامی، ش ۶۳۳۵)
حل مشکلات الاشارات والتنبیهات، با مهر سیاه شدۀ کتابخانۀ رشیدی، صفحه عنوان (کتابخانۀ ملّی ایران، ش ۲۳۱۶)
وقفنامۀ ربع رشیدی، به خط خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، بخش حاوی توصیه او به مهرکردن کتابهای کتابخانه، گ ۱۲۶ پ
(کتابخانه مرکزی تبریز، ش ۳۶۹۳).