«الغدیر» حاصل سفر علامه امینی در دنیای اسلام است
امروز چهل و هفتمین سالروز درگذشت علامه شيخ عبدالحسين امينی، صاحب كتاب «الغدير» است. دکتر مجید معارف، رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، به مناسبت این روز با تحلیل عنوان کامل کتاب «الغدیر»، به بررسی مقامات و فضائل امیرالمومنین (ع) و جایگاه واقعه غدیر خم در آیات قرآن و روایات پرداخت.
وی بیان کرد: با بررسی نام کامل کتاب «الغدیر فی‌الکتاب و السنة و الادب» با محتوای کتاب که شامل ماجرای غدیرخم در قرآن و روایات و اشعار ادبیات عرب بوده، آشنا می‌شویم. مراد علامه امینی از این نامگذاری، بررسی جایگاه غدیرخم در آیات مربوط به این واقعه در قرآن کریم بوده است.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران ادامه داد: به‌طور کلی در قرآن کریم دو دسته آیات مربوط به حضرت علی (ع) وجود دارد. یک دسته آیاتی که مقامات و فضایل امیرالمومنین (ع) را بازگو می‌کنند، مانند آیه «اوالامر» که به بیان علامه امینی یکی از مصادیق اوالامر در این آیه، حضرت علی (ع) است. همچنین آیه «مباهله» که مراد از آن وجود مبارک حضرت علی (ع) است؛ پیامبر در روز مباهله حضرت علی (ع) را به‌عنوان نسل خود به صحرای مباهله برد. آیه «لیلة‌المبیت» نیز ناظر به مقامات امیر‌مؤمنان (ع) است. این آیات به‌طور عام فضایل آن حضرت را بیان می‌کنند.
معارف افزود: دسته دیگری از آیات نیز ناظر به واقعه غدیرخم هستند، مانند آیه 67 سوره مبارکه «مائده» که معروف به آیه «تبلیغ» است. بعد از نزول این آیه و در بازگشت پیامبر (ص) از «حجةالاوداع» ماجرای غدیرخم رقم خورد و پس از اینکه حضرت محمد (ص)، حضرت علی (ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی و اصحاب پیامبر (ص) از جمله خلیفه اول و دوم در صف اول با آن حضرت بیعت کردند، آیه سوم سوره مائده معروف به «اکمال دین» نازل شد. علامه امینی معتقد است که در محتوای این آیه بیان شده، معرفی امیرمومنان (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) قدم نهایی در تکمیل دین است.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دین و قرآن، گفت: مرحوم علامه امینی وقتی می‌گوید «الغدیر فی‌الکتاب و السنة و الادب» منظور از «کتاب» همان قرآن کریم و آیات مربوط به فضایل عمومی امیرالمومنین (ع) و آیات ناظر به واقعه غدیرخم است. مراد از «السنة» نیز اخباری است که علامه امینی برای اثبات ولایت امیرالمومنین (ع) از آنها استفاده کرده که شامل اخبار دینی (روایت‌شده از پیامبر و معصومین) و اخبار تاریخی بوده که شامل گزارش‌های صحابه و تابعان از مشاهداتشان از فضایل امیرالمومنین (ع) است. در تفسیر قرآن، روایت‌هایِ سبب نزول آیات را که از قول صحابه نقل می‌شود، اخبار تاریخی می‌گویند که معتبر نیز هستند. ابن‌عباس می‌گوید که در مسجد مدینه بودم که سائلی آمد و فقر خود را اظهار کرد، ولی کسی به او توجهی نکرد و فقط حضرت علی (ع) در حین نماز و انجام رکوع، انگشتر خود را به سائل داد. ابن‌عباس می‌گوید بعد از این واقعه، آیه 55 سوره مائده معروف به آیه «ولایت» نازل شد؛ این نوع گزارش‌ها را گزارش تاریخی می‌گویند.
وی اظهار کرد: مراد از کلمه «ادب» نیز در عنوان این کتاب ادبیات است و ادبیاتی که در کتاب «الغدیر» به آن استناد شده، اشعاری درباره واقعه غدیرخم بوده که از زبان شاعران اسلام سروده شده است که اصطلاحا به آنها «غدیریه» می‌گویند. «حسان بن ثابت» اولین غدیریه‌سرای تاریخ اسلام است. این شخصیت شاعر پیامبر اسلام (ص) بود که در واقعه غدیرخم حضور داشته و وقتی پیامبر (ص)، علی (ع) را به‌عنوان ولی‌مؤمنان معرفی و مردم با ایشان بیعت کردند، به وجد آمده و غدیریه‌ای را می‌سراید. پس از وی افراد زیادی از قرن‌های اول به بعد، شعرهایی درباره غدیر سرودند. «سید مرتضی» و برادرش «سید رضی» مولف «نهج‌البلاغه» دوتن از مشهورترین غدیریه‌سرایان در قرن چهارم هجری بودند.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران افزود: مولف کتاب «الغدیر» می‌خواهد این پیام را برساند که وقتی واقعه‌ای خیلی مهم باشد، وارد فرهنگ جامعه می‌شود و وقتی وارد فرهنگ جامعه شد، تبلور آن در اشعار دیده می‌شود و به این دلیل وی در کتاب خود به معرفی غدیریه سرایان تاریخ اسلام و نقل اشعار آنها پرداخته است.
این نویسنده و پژوهشگر گفت: علامه امینی با تتبع در کتاب‌های تاریخی، تفسیری و حدیثی، تمامی روایات درباره امیرالمومنین (ع) به‌ویژه در ارتباط با واقعه غدیر خم از زبان معصوم و اقوال تاریخی را به‌طور جامع جمع‌آوری کرده است. وی نزدیک به 50 سال قبل، زمانی که ارتباطات علمی مانند امروز نبوده و سفر به نقاط مختلف به‌راحتی صورت نمی‌گرفت، به اقصی‌نقاط دنیای اسلام از کشورهای عربی تا دیگر کشورهای مسلمان سفر کرد و به سراغ کتابخانه‌های بسیار مهم آن کشورها رفته و تمامی کتاب‌ها و منابع علمی را مطالعه و فیش‌برداری کرده است. حاصل مطالعه صدها کتاب علمی و فیش‌برداری‌های متعدد، تألیف کتاب «الغدیر» شد.
معارف بیان کرد: این کتاب در 12 مجلد عربی نوشته شده و تاکنون 20 جلد ترجمه فارسی آن نیز به چاپ رسیده است. کتاب «الغدیر» قطعا اثبات‌کننده امامت علی (ع) با استناد به منابع اهل سنت است. آنچه در این کتاب مهم است، اینکه یک عالِم شیعی با استناد به منابع ادبی، تفسیری، کلامی و تاریخی اهل سنت، کتابی همچون «الغدیر» را نوشته است. این کتاب اگر دقیق خوانده شود، خواننده نسبت به ولایت امیرمومنان (ع) یقین پیدا می‌کند.
وی بیان کرد: با بررسی نام کامل کتاب «الغدیر فی‌الکتاب و السنة و الادب» با محتوای کتاب که شامل ماجرای غدیرخم در قرآن و روایات و اشعار ادبیات عرب بوده، آشنا می‌شویم. مراد علامه امینی از این نامگذاری، بررسی جایگاه غدیرخم در آیات مربوط به این واقعه در قرآن کریم بوده است.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران ادامه داد: به‌طور کلی در قرآن کریم دو دسته آیات مربوط به حضرت علی (ع) وجود دارد. یک دسته آیاتی که مقامات و فضایل امیرالمومنین (ع) را بازگو می‌کنند، مانند آیه «اوالامر» که به بیان علامه امینی یکی از مصادیق اوالامر در این آیه، حضرت علی (ع) است. همچنین آیه «مباهله» که مراد از آن وجود مبارک حضرت علی (ع) است؛ پیامبر در روز مباهله حضرت علی (ع) را به‌عنوان نسل خود به صحرای مباهله برد. آیه «لیلة‌المبیت» نیز ناظر به مقامات امیر‌مؤمنان (ع) است. این آیات به‌طور عام فضایل آن حضرت را بیان می‌کنند.
معارف افزود: دسته دیگری از آیات نیز ناظر به واقعه غدیرخم هستند، مانند آیه 67 سوره مبارکه «مائده» که معروف به آیه «تبلیغ» است. بعد از نزول این آیه و در بازگشت پیامبر (ص) از «حجةالاوداع» ماجرای غدیرخم رقم خورد و پس از اینکه حضرت محمد (ص)، حضرت علی (ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی و اصحاب پیامبر (ص) از جمله خلیفه اول و دوم در صف اول با آن حضرت بیعت کردند، آیه سوم سوره مائده معروف به «اکمال دین» نازل شد. علامه امینی معتقد است که در محتوای این آیه بیان شده، معرفی امیرمومنان (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) قدم نهایی در تکمیل دین است.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دین و قرآن، گفت: مرحوم علامه امینی وقتی می‌گوید «الغدیر فی‌الکتاب و السنة و الادب» منظور از «کتاب» همان قرآن کریم و آیات مربوط به فضایل عمومی امیرالمومنین (ع) و آیات ناظر به واقعه غدیرخم است. مراد از «السنة» نیز اخباری است که علامه امینی برای اثبات ولایت امیرالمومنین (ع) از آنها استفاده کرده که شامل اخبار دینی (روایت‌شده از پیامبر و معصومین) و اخبار تاریخی بوده که شامل گزارش‌های صحابه و تابعان از مشاهداتشان از فضایل امیرالمومنین (ع) است. در تفسیر قرآن، روایت‌هایِ سبب نزول آیات را که از قول صحابه نقل می‌شود، اخبار تاریخی می‌گویند که معتبر نیز هستند. ابن‌عباس می‌گوید که در مسجد مدینه بودم که سائلی آمد و فقر خود را اظهار کرد، ولی کسی به او توجهی نکرد و فقط حضرت علی (ع) در حین نماز و انجام رکوع، انگشتر خود را به سائل داد. ابن‌عباس می‌گوید بعد از این واقعه، آیه 55 سوره مائده معروف به آیه «ولایت» نازل شد؛ این نوع گزارش‌ها را گزارش تاریخی می‌گویند.
وی اظهار کرد: مراد از کلمه «ادب» نیز در عنوان این کتاب ادبیات است و ادبیاتی که در کتاب «الغدیر» به آن استناد شده، اشعاری درباره واقعه غدیرخم بوده که از زبان شاعران اسلام سروده شده است که اصطلاحا به آنها «غدیریه» می‌گویند. «حسان بن ثابت» اولین غدیریه‌سرای تاریخ اسلام است. این شخصیت شاعر پیامبر اسلام (ص) بود که در واقعه غدیرخم حضور داشته و وقتی پیامبر (ص)، علی (ع) را به‌عنوان ولی‌مؤمنان معرفی و مردم با ایشان بیعت کردند، به وجد آمده و غدیریه‌ای را می‌سراید. پس از وی افراد زیادی از قرن‌های اول به بعد، شعرهایی درباره غدیر سرودند. «سید مرتضی» و برادرش «سید رضی» مولف «نهج‌البلاغه» دوتن از مشهورترین غدیریه‌سرایان در قرن چهارم هجری بودند.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران افزود: مولف کتاب «الغدیر» می‌خواهد این پیام را برساند که وقتی واقعه‌ای خیلی مهم باشد، وارد فرهنگ جامعه می‌شود و وقتی وارد فرهنگ جامعه شد، تبلور آن در اشعار دیده می‌شود و به این دلیل وی در کتاب خود به معرفی غدیریه سرایان تاریخ اسلام و نقل اشعار آنها پرداخته است.
این نویسنده و پژوهشگر گفت: علامه امینی با تتبع در کتاب‌های تاریخی، تفسیری و حدیثی، تمامی روایات درباره امیرالمومنین (ع) به‌ویژه در ارتباط با واقعه غدیر خم از زبان معصوم و اقوال تاریخی را به‌طور جامع جمع‌آوری کرده است. وی نزدیک به 50 سال قبل، زمانی که ارتباطات علمی مانند امروز نبوده و سفر به نقاط مختلف به‌راحتی صورت نمی‌گرفت، به اقصی‌نقاط دنیای اسلام از کشورهای عربی تا دیگر کشورهای مسلمان سفر کرد و به سراغ کتابخانه‌های بسیار مهم آن کشورها رفته و تمامی کتاب‌ها و منابع علمی را مطالعه و فیش‌برداری کرده است. حاصل مطالعه صدها کتاب علمی و فیش‌برداری‌های متعدد، تألیف کتاب «الغدیر» شد.
معارف بیان کرد: این کتاب در 12 مجلد عربی نوشته شده و تاکنون 20 جلد ترجمه فارسی آن نیز به چاپ رسیده است. کتاب «الغدیر» قطعا اثبات‌کننده امامت علی (ع) با استناد به منابع اهل سنت است. آنچه در این کتاب مهم است، اینکه یک عالِم شیعی با استناد به منابع ادبی، تفسیری، کلامی و تاریخی اهل سنت، کتابی همچون «الغدیر» را نوشته است. این کتاب اگر دقیق خوانده شود، خواننده نسبت به ولایت امیرمومنان (ع) یقین پیدا می‌کند.