یکی از تألیفات علامه حلی، کتاب الالفین الفارق بین الصدق و المین است که به طور مستقل درباره امامت به رشته تحریر درآمده است.
نویسنده در نوشتار حاضر پس از بیان اطلاعاتی در خصوص محتوا و تاریخ‌های مختلف کتابت و نیز چاپ نسخه‌های این کتاب، از کتاب نورالعین فی ترجمه الالفین یاد کرده و بخش‌هایی از این ترجمه را بیان می‌دارد. سپس در ادامه، دو ترجمه جدید از کتاب، تهیه شده توسط آقای وجدانی و آقای رحمتی شهرضا را مورد مداقه قرار داده و با ارائه استدلال‌ها و شاهد مثال‌هایی از متن ترجمه شده آقای رحمتی، ترجمه وی را در بوته نقد و بررسی قرار می‌دهد. نویسنده پس از بیان نمونه‌هایی از غلط‌های ترجمه‌ای مندرج در کتاب، صورت صحیح ترجمه را نیز بیان می‌کند.

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله واجب الوجود... أما بعد یقول اضعف عبادالله الحسن بن یوسف بن المطهّر لمّا فرغت من تحریر ألف دلیل علی عصمة الإمام من کتاب الألفین الفارق بین الصدق والمین في المقدمة شرعت الان المقصود وهو إثبات إمامة علي علیه السلام بألف دلیل و الألف الأخر في إبطال شبهة المبطلین... .

هذا آخر الکلام في الجزء الأول من کتاب الألفین ویتلوه في الثاني المائة الثالثة من الأدلّة الدالّة علی عصمة الأئمة علیهم السلام. فرغ من تسویده مصنّفه حسن بن یوسف... فی 20 من ربیع الأول سنة 709 ببلدة دینور.

و فرغ من تبیضیه ولده محمد بن الحسن ... في 6 جمادی الأولی لسنة 726 بعد وفاة المصنّف أعلی مقامة.

غرة رمضان المبارك 712 و کتب حسن بن المطهر قدس الله روحه... ببلدة جرجان في صحبة السلطان الأعظم غیاث الدین محمد أولجایتو خلّد الله ملکه.

وفرغ من تبییضها... فخرالدین ابن المصنّف سنة 754 ببلدة الحلّة: (یا بالحضرة الشریفة الغرویّة صلوات الله علی مشرّفها.

«ابوالمظفر یحیی بن فخر المحققین... از شاگردان پدرش فخرالمحققین بوده و جمله‌ای از تصانیف جدش علامه حلی را نوشته است. یکی از آنها «خلاصة الأقوال» است که اجازه پدرش به او در آن نسخه بوده و برخی از نسخه‌های خلاصة الأقوال از روی نسخه به خط او نوشته شده است. و صورت اجازه فخرالمحققین به او در مستدرکات اجازات بحار تألیف میرزا محمد طهرانی عسکری می‌باشد».

در برخی نوشته‌های معتبر آمده: فخرالمحققین پدر خود را خواب دید. پس از احوال آخرت پرسید. علامه جواب داد: «لولا کتاب اغلاط مشهوره دارد در آن کتاب نوشته از آن جمله اغلاط مشهوره آن است که فخرالمحققین پسر علامه حلی، پدر بزرگوارش را بعد از وفات در خواب دید و از او سؤال نمود که «با تو بعد از رحلت چه معامله نمودند؟»، علامه در جواب فرمود: «لولا الفین اسم یکی از تألیفات علامه است که در اثبات خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (علیه السلام) نوشته و در آن کتاب دو هزار دلیل

بر این مطلب اقامه نموده است و در هر شب جمعه علامه به کربلا می‌رفت و امام حسین را زیارت می‌کرد.
مرحوم آقا سید محمد نوشته است که این حکایت مجعول است؛ زیرا به حکم عقل قاطع در این ازمنه که زمان انسداد است؛ باید استنباط احکام را غالباً به مظنه کرده باشیم، علاجی ورای آن نداریم و معلوم است که ظن گاهی خطا و گاهی صواب است. پس فتاوای علامه چرا او را هلاک می‌کرد؟! پس این حکایت اتفاق نیفتاده است. پایان کلام صاحب قصص العلماء.

الفین ترجمه فارسی دارد به نام محمود الفریقین في ترجمة الألفین و نیز بعضی از دانشمندان الفین را به نظم درآورده‌اند و نسخه آن در نسخه‌های خطی وزارت ارشاد ایران موجود است.

چون از تأییدات آن حضرت با وجود شغل سلطنت آن است که اکثر اوقات خجسته غایات مصروف می‌فرمایند به مباحث علوم دینیه و مطالعه فنون یقینیه امر عالی اعلی عز اصدار یافت به ترجمه کتاب الفین متعه الله به في الدارین که از بدایع تألیفات حضرت من خصه الله تعالی بالمواهب العلیة و المراتب الجلیة افضل المجتهدین و اکمل الکاملین... (بقیه عبارت از نسخه افتاده).

علامه حلی در بحث سوم مقدمه گفته است: بحث از لزوم عصمت برای امام و بیان دلیل‌های آن دارای مبادی هجده‌گانه است که باید باتوجه و قبول آن مبادی از طرف مخالفان، به استدلال بپردازیم و آن مبادی را به این شرح بیان می‌کند.
آن مبادی هجده است:
اول: به درستی که عالم پیدا کرده شده است و خدای تعالی پیدا‌کننده

اوست.
دوم: باری تعالی واجب ‌الوجود لذاته است؛ یعنی ذات او تقاضای وجودش کرده ازلاً.
سوم: او قادر است بر همه مقدورات.
چهارم: او عالم است به جمیع معلومات.
پنجم: بی‌نیاز است از هرچه غیر ذات اوست.
ششم: خواهنده طاعات است.
هفتم: ناخواهنده معاصی است.
هشتم: اخلال نمی‌نماید به واجبات و نمی‌کند زشتی‌ها و مقبحات و نمی‌خواهد آن را به هیچ جهتی از جهات.
نهم: به درستی که باری تعالی تکلیف می‌فرماید، بندگان را به مصالح ایشان به قدر وسع و گنجایش ایشان.
دهم: به درستی که واجب است بر خدای تعالی الطاف.
یازدهم: به درستی که حق جلّ و علا قیام نموده به الطاف واجبه بر او از آنچه متعلق است به تکالیف بندگان.
دوازدهم: به درستی که باری تعالی ازاله فرموده علت‌های ایشان را که نیست غرض او در آن مگر احسان به ایشان و افاضه نعمت‌ها بر ایشان.
سیزدهم: به درستی که خدای عزّ وجل تکلیف نموده بندگان را به وجه افضل و رسانیدن به آن تکلیف، ایشان را به ثواب اجزل.
چهاردهم: به درستی که حق سبحانه و تعالی فرستاده حضرت محمد را صلوات الله علیه و آله المعصومین به رسالت و عصمت که قیام نماینده است به حق و گوینده است به صدق.
پانزدهم: به درستی که حضرت ذي ‌الجلال انزال فرموده بر او کتاب عزیز که قرآن است که نیست در آن هیچ باطل از پیش وی و پس وی؛ یعنی از هیچ وجه و جهت سمت بطلان بر وی راه ندارد و آن فرستاده‌ای است از خداوند دانای ستوده و منسوخ گشته به شریعت او جمیع شریعت‌ها و به سنت او همه سنت‌ها و آن باقی خواهد ماند تا روز قیامت.
شانزدهم: به درستی که حضرت رسول معصوم است از زلل و خلل و از خطا و نسیان.
هفدهم: به درستی که لطف واجب است بر خدای تعالی در واجبات هرگاه که آن خاصه از فعل باری تعالی باشد.
هجدهم: به درستی که حق جلّ وعلا پیدا نکرده

برای همه مردمان قوه قدسیه را تا علوم ایشان علوم فطریه باشد و همیشه قوه وهمیه و شهویه و غضبیه مغلوب ایشان باشد، بلکه این قوه قدسیه مخصوص طائفه خواص است و این ظاهر است و نقل نشده که در وقتی از اوقات روزگار همه مردمان را قوه قدسیه برقرار باشد.

وقد رتّبته علی مقدمة و مقالتین و خاتمة، أمّا المقدّمة ففیها مباحث: البحث الأول: ما الإمام؟ الإمام هو الإنسان الذي له الرئاسة العامّة في أمور الدنیا والدین بالأصالة في دار التکلیف. ونقض بالنبي وأجیب بوجهین: الأوّل التزام دخوله في الحدّ، لقوله تعالی: ﴿إنّي جاعلك للناس أماماً﴾. الثاني تبدیل قولنا بالأصالة بالنیابة عن النبيّ.
وقیل: الإمامة عبارة عن خلافة شخص من الأشخاص للرسول في إقامة قوانین الشرع وحفظ حوزة الملّة علی وجه یجب اتّباعه علی الأمّة کافة وجنسها البعید الإضافة.

ترتیب دادم این کتاب را بر مقدمه و دو مقاله و خاتمه. اما مقدمه، پس در او چند مبحث است: مبحث اول آنکه امام عبارت از کیست؟ بدان که امام انسانی است که باشد مر او را ریاست عامه در امور دین و دنیا به اصالت در دار تکلیف که دنیا است و این حد منقوض می‌گردد به نبی چه این حد بر او صادق است و جواب این داده می‌شود از دو وجه:
اول التزام دخول نبی است در حد همچون فرموده حق جل وعلا که ﴿إنّي جاعلك للناس إماماً﴾ خطاب به حضرت ابراهیم است (علیه السلام) یعنی به راستی که من گردانیدم تو را برای مردمان امام و پیشوا یعنی کسی که به او اقتدا کنند در امور و اصول دین پس هر نبی امام باشد.
وجه دوم تبدیل می‌کنیم «اصالت» را به «نیابت از نبی». پس نقض مندفع شد. و بعضی گفته‌اند که امامت عبارت است از خلافت شخصی از اشخاص مر رسول را در پای داشتن شرع و سنت و نگاه‌داشتن حوزه ملت بر وجهی که واجب گردد پیروی او بر همه امت و جنس بعیدش اضافه است.

این کتاب را مرتب و منظم نمودم از یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه که مقدمه‌اش شامل چندین بحث است:
بحث اول: امام چیست؟ امام آن انسانی است که ریاست عمومی تام داشته باشد در کلیه امور دین و دنیا اصالتاً به طور راستی و حقیقت و جامع در دنیا به نص صریح پیغمبر(ص) که به دو وجه جواب می‌دهیم.
وجه اول خداوند بزرگ فرموده: ﴿للناس إماما﴾؛ یعنی برای مردم پیشوایی قرار دادیم که این دخول دال بر لزوم پیشوا اعم از پیغمبر و امام برای مردم است بنابر تعریفی که در بحث اول شد.
وجه دوم: امام باید به نص و معرفی پیغمبر باشد و پیغمبر به معرفی از جانب خداوند بزرگ.
و نیز گفته شده: امامت عبارت از جانشینی پیغمبر است به معرفی پیغمبر برای برقراری و حفظ قوانین شرع و حفظ محیط ملت اسلامی به نحوی که بر همه ملت لازم است که از او اطاعت نمایند.
وجنسها البعید الإضافة. از نقطه نظر علمی چنین عبارتی آورده شده یعنی به نیابت از پیغمبر عمل نماید.

این کتاب را بر یک مقدمه و دو مقاله و یک خاتمه مرتب نمودم. مقدمه‌اش شامل چندین بحث است:
بحث اول: امام کیست و امامت چیست؟
امام کسی است که رهبری همه مردم را در همه امور دین و دنیا طبق سنت پیامبر بر عهده داشته باشد که من به دو صورت آن را تبیین می‌کنم.
صورت اول: خداوند بزرگ فرموده: ﴿للناس إماما﴾ یعنی برای مردم رهبری قرار دادیم که این نشان دهنده لزوم رهبر اعم از پیامبر و امام برای مردم است.
صورت دوم: امام باید به نص و تصریح و معرفی پیامبر باشد و پیامبر از جانب خداوند بزرگ او را معرفی کرده باشد.
و نیز گفته شده: امامت عبارت از جانشینی پیامبر است که پیامبر این جانشین را معرفی می‌کند تا قوانین شرع را حفظ و برقرار نماید و جامعه اسلامی را حفظ کند به طوری که بر همه مردم لازم است که از او اطاعت نمایند و به نیابت از پیامبر به دستورات و فرامینش عمل نمایند.

- دلیل هفدهم: الله عزّ وجلّ هو الناصبُ للإمام و من یعلم فَساده نصبه قبیح عقلاً والله تعالی لایفعل القبیح فلابدّ أن یکون الإمام معصوماً.

- دلیل 108: ﴿وکنتم علی شفا حفرةٍ من النار فأنقذکم منها﴾

وذلك إنّما هو بخلق اللطف المقرّب إلی الطاعة والمبعّد عن المعصیة وهو الإمام المعصوم في کل عصر وهو المطلوب.

- دلیل 109: ﴿کذلك یبیّن الله لکم آیاته لعلّکم تهتدون﴾

هذه عامّة في کلّ الآیات وفي الأزمنة، وبیان المجمل والمشترك إنّما هو بحصول العلم وإلا لم یکن بیاناً وذلك إنّما یحصل بقول المعصوم فیثبت وهو المطلوب.

- دلیل 112: ﴿وما الله یرید ظلماً للعباد﴾

والمأمور به مراد علی ما ثبت في الأصول و کلام الأشاعرة قد أبطلناه في کتبنا الأصولیّة فمحال أن یأمر بطاعة غیر المعصوم لأنّه قد یأمر بالظلم للعباد والإمام أمر الله بطاعته فلا شيء من غیر المعصوم بإمام.

- دلیل 118: ﴿أطیعوا الله والرسول لعلّکم ترحمون﴾

والإمام المعصوم لطف في هذا التکلیف وفعله موقوفٌ من جهة العلم والعمل کما تقدّم تقریرُه وإلا لناقض الغرض وهو علی الحکیم محال.

- دلیل 130: ﴿یخفون في أنفسهم ما لا یبدون لك﴾

هذه صفة ذمّ تقتضي عدم جواز اتّباع من یمکن منه ذلك وهو غیر المعصوم.

- دلیل 379: الإمام شریك القرآن في آیات الأحکام، فإنّه لمّا کانت الأحکام غیر متناهیة والکتاب والسنّة متناهٍ فلم یمکن للمجتهد علم الأحکام فلذلك احتیج إلی الإمام تحقیقاً للمساوات من هذا الوجه فکان الإمام معصوماً.

دلیل 382: لو لم یکن الإمام علیه السلام معصوماً لزم العبث والتالي باطلٌ فالمقدّم مثلُه. بیان الملازمة أنّ الغایة هو ارتفاع جواز الخطأ فإذا لم یرتفع ذلك لم یحصل الغایة فیکون إیجابه عبثاً.

- دلیل 397: الإمام مقیم للشرع حامل

علی العمل به دائماً ولا شيء من العاصي کذلك ما دام عاصیاً فلا شيء من الإمام بعاص. أمّا الصغر فظاهر لأن الغایة من الإمام ذلک واما الکبری فظاهرة.

- دلیل 488: إنّما وجب الإمام لکونه لطفاً في التکیف مقرباً إلی الطاعة مبعداً عن المعصیة فیستحیل أن یکون یضدّ ذلك وغیر المعصوم لایستحیل أن یکون یضدّ ذلك فیستحیل أن یکون الإمام غیر معصوم.

• به کتاب مکتبة العلامة الحلي، تألیف محقق ارجمند مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی رجوع شود.
• ج 2، ص 126.
• این محمد بن حسن قزوینی، همان مؤلف تألیفات فراوان از جمله کشف الغطاء است که به گفته برخی از بزرگان، یکی از بهترین کتابهای اخلاقی است و چند سال قبل در قم چاپ شده است.
• ص 55.
• سده هشتم، ص 240.
• ج 1، ص 237.
• در یکی از چاپ‌های الفین به جای 151، 162 یادشده که ظاهراً اشتباه است.
• هزار و چند دلیل در لزوم عصمت امام صحیح است.
• تألیف خانبابا مشار در حرف الف.
• پیداکننده یعنی پدید آورنده.
• یعنی خلق نکرده، پدید نیاورده.
• آل عمران: 103.
• آل عمران: 102.
• غافر، 31.
• آل عمران: 132.
• آل عمران: 154.
• «عبث» را بعثت خوانده و به پیروی از ترجمه آقای وجدانی آن را انتخاب دانسته است.
• «تالی» را به نتیجه ترجمه کرده است.
• در نسخه‌ها اینطور است: حاصل علی العلم به.
• لازم است در حوزه علمیه قم برخی از کتاب‌های حوزوی پیش از چاپ از سوی هیأتی از استادان ارزیابی شوند تا از این راه به مؤلفان کمک شود.