در سوگ فقدان حجة الاسلام حاج سید عبدالعزیز طباطبائى طاب ثراه

چندی قبل آقای سید جعفر طباطبائی آقازاده مکرم خلد آشیان حجة الاسلام حاج سید عبدالعزیز طباطبائی طی تماس تلفنی از قم از این ناتوان خواستند درباره آن فقید سعید تهیه و ارسال دارم تا در کتابی که قرار است به مناسبت سالروز فقدان آن بزرگوار به همت ارادتمندان و دوستان ایشان چاپ شود درج گردد. با تشکر فراوان، اینک آنچه را که طی بیش از چهل سال دوستی از آن مرحوم می‌دانم می‌نگارم تا بدین وسیله عرض ارادتی به آن روحانی عالم و زاهد شده باشد.
به خاطر دارم اولین بار در سفری که در خدمت والد خود (مرحوم حاج سیدمرتضی سبط) به زیارت عتبات عالیات مشرف شده بودم و در نجف اشرف در منزل مرحوم سید جواد طباطبائی والد آقا عزیز با ایشان آشنا گردیدم.
نوجوانی بود که به کسب دانش و فضیلت اشتغال داشت و به زندگانی بسیار محدود خانوادگی خود که معمولا لازمه زهد و تقوای خانواده‌های روحانی است می‌ساخت. آن آشنایی تبدیل به دوستی و ارادت گردید و تا ایام اخیر حیات ایشان که بر حسب تصادف در تهران بودم ادامه یافت. روزها یکی دو بار تلفن به قم نموده و از جریان کسالت و بیمارستان با خبر می‌شدم و متاسف از اینکه به علت گرفتاری، توفيق سفر به قم برای زیارت عتبه مقدسه و دیدار طباطبائی نصیبم نگردید.
باید عرض کنم طباطبائی خود ساخته و پژوهشگری بود که پس از کسب مدارج عالیه علوم اسلامی از نجف اشرف به ایران آمد و در شهر قم اقامت گزید تا مراحل استفاضه و افاضه استمرار یابد. او داعیه علمای مهاجر از عراق به ایران را نداشت و هرگز به دنبال تعینات واهی خود را از لذت تحقیق و تدقیق محروم نساخت، وقت گرانبها را تلف نمی نمود و آنقدر در رشته تخصصی خود کوشا بود که شاید بتوان گفت در قلمرو گسترده دست نوشته‌های فارسی و عربی (مخطوطات) عنوان افتخارآمیز «معجزه گر مخطوطات تشیع» را در سالهای اخیر به خود اختصاص داد. او میراث غنی و ارزشمندی را در این زمینه از خود به یادگار گذارده که گواه صادق این ادعاست.
طباطبائی انسانی وارسته بود. آثار فکری و قلمی اش بسیار است. فرزانه‌ای پاکدل، مردی که عمری به اسلام و مذهب حق اثنی عشری خدمت کرد، از هوش و ذوق و توانائی بسیار برخوردار و پژوهشگری استثنایی بود.
در سراسر عمر پر برکت خود لحظه‌ای را به بیهودگی نگذارند. پارسایی راستین بود و با ولایت مولی الموالی امیرالمؤمنین عليه السلام پیوندی ناگسستنی داشت. لذت روحی او هنگامی بود که در کتابخانه‌های عراق، ایران، عربستان سعودی، سوریه، لبنان، اردن، ترکیه و انگلستان از مراجع مورد لزوم یادداشت و نسخه برداری و عکس برداری تهیه می‌نمود. او اکتفا به کتابخانه‌های عمومی نداشت بلکه اگر دستنوشته و یا کتابی تاریخی و نسخه منحصر به فردی در جائی و نزد کسی سراغ داشت کوشش می‌نمود به آن دست یافته بهره برداری نماید.
آثار باقیه آن شادروان که یکی از بهترین مستندات و مرجع برای محققان به شمار می‌رود از چهل افزون است. تنها اگر دو کتاب از تالیفات ایشان «علی ضفاف الغدیر» و «الغدیر في التراث الاسلامي» را بررسی کنیم به ژرفای نوشته‌های طباطبائی که اصل سالها کوشش و تحقیق اوست پی می‌بریم.
طباطبائی روزها در مجمع روحانی «موسسه آل البیت» قم حضور می‌یافت و دوستان خود را محظوظ می‌ساخت. او نثری محکم و دلنشین و در عین حال ساده داشت و به هیچ کار جز خواندن و نوشتن نمی پرداخت. رفتار و گفتارش همواره با نوعی فروتنی توأم بود. اگر فعالیتهای ثمربخش و مداوم بیش از چهل ساله تحقیق و تتبع او را اینک به صورت تالیفات گرانبهائی در دسترس عموم قرار دارد در نظر بگیریم کارنامه‌ای تام و تمام از آنچه این طلبه فوق العاده باهوش و زحمتکش در سراسر عمر پر برکت طلبگی خود به انجام رسانیده به دست داده‌ایم.
آری، طباطبائی عمر پرباری داشت، آرمانش در زندگی تحقیق و تدقیق در دستنوشته‌های تاریخی به منظور شکوفا ساختن تمدن و میراث فرهنگی اسلام و اثبات حقانیت شیعه بود. شخصیتی خودساخته که مدارج علمی را تنها در اثر تحصیل و کوشش مداوم و شور و شوق عظیم به دانش اسلامی پیمود.
در جهان تشیع مردان بزرگ و فرهیخته‌ای آثار فراوان و قابل ملاحظه‌ای از خود به یادگار گذاشته‌اند که شاید هنوز قدر و منزلت آنان به درستی شناخته نشده و به گمان من یکی از آنها استاد سید عبدالعزیز طباطبائی است. شاید بتوان آن بزرگوار را در چند واژه خلاصه کرد: یک عمر یاد گرفتن و مطالعه و پژوهش از روزگار نوجوانی تا واپسین حیات، و ثمره دریافت خود را بی دریغ نثار همگان کردن.
روحیه طلبگی و عشق به دانش از او پژوهشگری بلندپایه پدید آورد که بخش تازه‌ای به کتابشناسی و دستنوشته‌ها افزود و ثابت کرد میراث فرهنگی شیعه گنجینه‌های گرانبهائی هستند که باید آن را کشف و به دنیا عرضه نمود. آری طباطبائی انسان والائی بود که نویسنده را به تکریم و تجلیل شخصیت او وا می‌دارد.
او طلبه وار زیست و به قول سعدی عليه الرحمه:

و بالاخره سید عبدالعزیز طباطبائی یکی از کارشناسان مسلم شیعه در کتابشناسی، دستنوشته شناسی، نسخه شناسی، تاریخ، ترجمه، حدیث و رجال به شمار می‌رود، و دریغا که این استاد فرزانه با عمری کوتاه در بهمن ماه 1374 از قفس این خاکدان پرکشید و به گلشن رضوان پیوست.

رحمة الله عليه رحمة واسعة وأسکنه فسیح جناته.