لکهنو1

Lucknow

یکی از شهرهای مهم هندوستان است. این شهر مرکز ایالت اوتارپرداش و سابقاً مرکز حکومت سلسله اوده بوده است.
این شهر بعد از حیدرآباد دومین مرکز شیعیان در هند است. به همت عالی علمای هند در این شهر حوزه‌های علمیه متعددی تاسیس گردیده که هم اکنون پنج مدرسه مخصوص برادران و یک مدرسه مخصوص خواهران دایر و به تربیت طلاب و محصلین علوم دینی اشتغال دارند با این نامها:
مدرسه سلطان المدارس.
مدرسه تنظیم المکاتیب.
مدرسه امام باره غفران مآب.
مدرسه ناظمیه.
مدرسه الواعظین.
جامعه الزهراء، ویژه خواهران.
وجود این مدارس امیدی برای بقاء و دوام شیعیان در هند است. البته نیاز به حمایتهای مادی و معنوی دارد.
مدرسه الواعظین یکی از این مدارس است که ویژگی خاصی در میان آنها دارد. این مدرسه در حکم مدرسه عالیی برای طلاب هند می‌باشد انگیزه تاسیس این مدرسه و هدف بانیان آن این بود که محصلین علوم دینی پس از طی مراحل مقدماتی در مدارس دیگر، در این مدرسه به مدت سه سال دوره فقه و کلام و مناظره را فرا گیرند. و به اصطلاح امروزی تعليم فن خطابه و سخنوری و شیوه‌های تبلیغ نیز از اهداف تاسیس این مدرسه بود.
طلاب، بعد از طی این سه سال، می‌بایست دو سال دیگر از طرف مدرسه به عنوان مبلغ در مناطق مختلف هندوستان و دیگر کشورهای اسلامی انجام وظیفه نمایند. پس از اتمام این دو سال طلاب درجه «واعظ» را کسب نمودند.
این مدرسه در 19 مه 1919 میلادی توسط مهاراجه محمد علی محمد خان والی محمود آباد به یاد برادر جوان مرده اش محمد علی احمد خان تاسیس شد. نظارت این مدرسه به هیات متولیان به سرپرستی متولی واگذار گردید. متولی مادام العمر و از خانواده راجه محمود آباد و به عنوان سرپرست امور مدرسه و طلاب تعیین می‌گردد.2

فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه راجه محمود آباد لکهنو، مرکز تحقیقات فارسی، رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، صفحه 18 مقدمه.

این مدرسه دارای کتابخانه بزرگی است مشتمل بر 20000 بیست هزار کتاب چاپی و حدود 1500 هزار و پانصد نسخه خطی.
در مهر ماه 1375 فرصتی پیش آمد که نگارنده از نزدیک نسخ خطی آن مدرسه را بررسی نموده و یادداشتهایی را تهیه نمایم.
در این ایام که مصادف با سالگرد ارتحال محقق اندیشور حضرت آیت الله حاج سید عبدالعزیز طباطبایی قدس سره است. درخواست شد که برای یادمان آن فقید از دست رفته مقاله‌ای ترتیب داده شود. چون آن مرحوم علاقه وافری به معرفی نسخ خطی و شناسائی آنها داشت لذا مناسب چنان می‌نمود که در این زمینه مطلبی ارائه گردد. به همین مناسبت یادداشتهای نوشته شده از کتابخانه مدرسه الواعظین را تنظیم نموده و با مراجعه به مصادر اطلاعات تکمیلی به آنها اضافه شده تقدیم ارباب معرفت می‌گردد. تا که قبول افتد و که در نظر آید.
گفتنی است که عزیز از دست رفته محقق طباطبائی حق عظیمی بر ذمه قاطبه اهل تحقیق و خصوصاً حقیر دارد. ایشان همیشه مشوق و راهنمای نگارنده در تهیه فهارس نسخ خطی بودند. و در این راستا در اواخر عمرشان با وجود کسالت و مریضی رنج دو سفر را پذیرا شدند و درس به حقیر آموختند.
سفر اول آن سرور در سال 1373 ش به شهرستان خوی بود. ایشان در نیمه محرم سال 1413 ق به خوی وارد شدند در آن زمان فهرست نسخ خطی مدرس نمازی خوی تنظیم گردیده بود. و آن بزرگوار در مدت سه روز تمام هشتصد نسخه مدرسه را ملاحظه و تذکرات سودمندی را در فهرست یادداشت نمودند که فهرست اعمال گردید. همچنین فوایدی را از آن نسخه در کتاب «ثمرات الاسفار» خودشان مرقوم نمودند.
سفر دوم ایشان در سال 1415 به شهرستان بابل بود که فهرست نسخ خطی مدرسه صدر بابل تهیه شده بود ایشان در این سفر نیز نسخه‌ها را از روی فهرست ملاحظه نموده و تذکراتی دادند.
در مدت سه روز که ایشان در یکی از حجرات مدرسه صدر سکونت داشتند طلاب پروانه وار گرد شمع وجودی ایشان حلقه می‌زدند و از آن بزرگ درس زندگی و تحقیق یاد می‌گرفتند.
حقیقتاً این دو سفر در زندگی حقیر از ایام فراموش ناشدنی عمر محسوب می‌شود.
انگیزه ذکر این مطالب آن است که آنچنان که محققانی که از نزدیک با آن سرور مراوده داشتند می‌دانند. آن مرحوم در راه تحقیق و نشر آثار تشیع از هیچ کوششی و تحمل مشقتی کوتاهی نمی‌کرد. و هیچ واهمه نداشت که حاصل تحقیقشان به اسم خود یا دیگری منتشرگردد. و به همین دلیل آثار چاپی آن مرحوم درایام زندگیشان بسیار ناچیز تر از وسعت اطلاعات و زحمات تحقیقات و کاوشهای آن بزرگ بود. روحش شاد و روانش با اجداد طاهرینش محشور باد.

الارشاد في بعض مدعي الاخباریه (عربی)
از: محمد اخباری فرزند میرزا ببر علی.
آغاز: «ان اعذب ما یروي الکلام و احسن دواء یشفي المرام حمد من سطح لمخلوقاته مهاد الوجود...».

اساس التوحید (عربی)
از: محمد صادق بن علی نفی اللهجی.
بحث کوتاهی است پیرامون توحید که مؤلف آن را به جهت سید عبدالله خان نگاشته است.
آغاز: «الحمدلله ربّ العالمین حمداً حاماً تاماً وراء ما تبلیه عقول الحامدین...».

اشعاب العشق (فارسی)
از: غلام محی الدین قرشی متخلص به عشق.
یکصد و یک رباعی است که شاعر در بیان مقامات توحید و عرفان به نظم کشیده است. شاعر در اشعارش به «عشق» تخلص می‌کند. و نسخه حاضر در سال 1255 تحریر شده است.
آغاز: «این یکصد و یک اشعه تجلی اسراریست از حسن شاهد غیب و حقیقت گفتاری بر زبان عشق...».
انجام:

انیس العاشقین (فارسی)
از: حسین بن محمد ملقب به شرف و مشهور به شرفی رامی.
آغاز: «حمد و ثنا مبدعی را علت کلمة که در مبدء فطرت وجود خاکیان را به تشریف...».

بحر البلاغة (عربی)
از: عبدالوهاب قادری.
گزیده‌ای است از کتاب شریف نهج البلاغه به همان ترتیب و به عین عبارات آن.
آغاز: «الحمدلله الذي هدانا لهذا و ما کنا لنهتدي لولا ان هدانا الله...».

بداء [رساله در...] (عربی)
از: میرزا أبوالقاسم فندرسکی.
آغاز: «اعلم هداک الله للمقصد ان الجهلة المخالفين و المردة المعاندین من اهل الضلال بمجرد سماع لفظ البداء في الروایات أهل بیت النبي صلی الله و علیه و آله وسلم...».

تبصرة المتألمین (فارسی)
از: ابومحمد مشهور به محمد امان (زنده در قرن سیزدهم).
کتاب مفصلی است در مراثی و ذکر مصیبت، مولف در آغاز کتاب به طور مفصل در مورد غنا بحث نموده و حرام بودن آن را اثبات می‌کند. بعد از آن غنا در خواندن قرآن و عزاداری را از حکم حرمت مستثنی می‌کند. این کتاب در یک مقدمه و چند تبصره و یک خاتمه تنظیم گردیده است.
آغاز: «الحمدلله الذي جعل البکاء علی الرسول و اهل بیته لا سیما علی الحسین الشهید ذخیرة لیوم الدین...».

تحفه شاهی (شعر فارسی)
از :؟
آغاز:

تحقیق بعض عبارات التجرید (عربی)
از: مولی حسین علی خان.
شرحی و توضیحی است بر برخی عبارت‌های دشوار کتاب تجرید الکلام خواجه نصیر الدین طوسی.
آغاز: «الحمدلله الذي خلق السموات و الارض و ما فيها من الشمس الی الذرة...».

تخمیس نشر الوردة و تلخیص طی البردة (شعر عربی)
از: محمد بن احمد سخاوی مالکی.
آغاز: الحمدلله البدیع المنان القدیم الاحسان الذي شرف جنس الانسان بنوعي المعاني و البیان.

تذکرة السویدي (پزشکی ـ عربی)
از: شیخ ابو اسحاق ابراهیم بن محمد معروف به ابن طرخان (متوفای 620 ق).
آغاز: «استفتح بحمدلله و شکر نعمته... و بعد جمعت في هذه التذکرة ما استحسنته من مجربات الحکماء و ما اخترته من معالجات العلماء بصناعة الطب و ما جربته مراراً...». [کشف الظنون 1/385].

تذکره ناظم تبریزی (شعر فارسی)
از: خواجه محمد صادق تبریزی معروف به صادق و متخلص به ناظم. (زنده در 1036).
آغاز: «باب دوم از تذکره ناظم تبریزی در انتخاب رباعیات و این باب نیز مشتمل بر دو فصل است اما فصل اول در ترقیم رباعیات متقدمین...».
[فرهنگ سخنوران 590 و تاریخ تذکره‌های فارسی 1/381 ـ 388].

ترجمه عین الحکمه (فارسی)
ترجمه فارسی است از کتاب عین الحکمه تالیف ملا قوام الدین محمد رازی که توسط خود وی ترجمه شده است.
آغاز: «شکر و سپاس مر خدایی را که بنمود به ما راه راست و درود و سلام به بهترین خلق... بعد بدان بدرستی و تحقیق که هر علمی را ناچار...». [فهرست کتب خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی 5/424].

تفسیر آیت الکرسی (عربی)
از: صدر الدین محمد بن الصفا بن یونس حسین (زنده در قرن دهم).
تفسیر کوتاهی است بر آیت الکرسی که مؤلف از کلمات مفسرین و علمای جمع آوری نموده است.
نسخه حاضر از روی نسخه مصنف توسط محمد امین بن خواجه حسن بن محمد هروی در آخر شعبان 997 تحریر شده است.
آغاز: «الحمدلله الذي لا اله الا هو الحی القیوم...». و بعد فهذه فواید متعدد بتفسیر سید الآي آیت الکرسي...».

تفسیر آیة (لو کان فيهما آلهة الا الله لفسدتا) (عربی)
از: مولف پیشین تألیف شده برای عبیدالله خان ازبک.
آغاز: الحمدلله المنزه عن الشریک بلا خفاء الدال علی وحدانیته برصف الارض و السماء...».

تقدیسات و تشریفات (بخشی از آن) (عربی)
از: میر محمد باقر داماد حسینی استرآبادی.
آغاز: «یا هو یا من لا هو الا هو یا فوق الفوق و یا وراء الوراء...».

توضیح المکنون لحل القانون (عربی)
از: مظفر حسین بن میرزا علی حسن خان بهادر بن میرزا علی لکهنوئی.
شرح و تفسیری است مفصل و به سبک مزجی بر کتاب «القانون» شیخ الرئیس ابن سینا.
آغاز: الحمدلله الذي جعل الانسان افضل المخلوقات و شرفه بانواع التشریفات...».

حاشیه شفا (بخش الهیات) (عربی)
از: غیاث الدین منصور بن صدر الدین محمد دشتکی (متوفای 948).
آغاز: «سوالی الهی شفاء عن المتاعب الریاضیة و الکدورات الطبیعیة و التسویدات النطقیة ... و بعد فان الفقیر... انی بعد فراغي من تکمیل ریاض الرضوان و تقریر قواعد الحکمة باوضح بیان...». [الذریعه 6/143 رقم 780].

حاشیه اجد شرح تجدید قوشچی (عربی)
از: ملا جلال دوانی.
سومین حاشیه دوانی است بر شرح تجرید قوشچی، که آن را در پاسخ دومین حاشیه سید صدر الدین محمد دشتکی نگاشته است. دوانی در مقدمه این حاشیه تصریح می‌کند که حاشیه دوم خود را که به حاشیه جدید موسوم است به «تجریدات الغواش و تشییدات الحواشي» نام گذاری نموده است.
نسخه دیگری از این حاشیه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (فهرست 5/126) معرفی شده که از آغاز افتادگی دارد.
آغاز: اللهم اهدنا الصراط المستقيم. فانا قد کتبنا في سالف الزمان حواشي علی الشرح الجدید للتجرید فلما تداولتها الایدي و نقاولتها الالسن... في بعض اهل اهل البلد عرق العصبة و الحسد فتصدی تارة الی استحال و اخری لا یراد الشبهات و المناقشات ... فتوجهنا الی دفعها و رفعها و علقها فيها رسایل سمیناها بالتجریدات الغواشي و تشییدات الحواشي و هي سابغته بین الفللات دایرة بین الاصحاب و تداول الکلام فيها من الجانبین مرارا و وقعت المصاد منه فيها اطواراً بعد مدة وقع لي رخی عاقني عن الاشتغال فضلاً عن الجدال و القیل و القال فاستانف تلک الکلمات و اعاد تلک الشبهات...

حاشیه شرح حکمة الاشراق (عربی)
از: صدر المتألهین محمد بن ابراهیم شیرازی (متوفای 1050 ق).
آغاز: «قال الشارح رحمة الله علیه دلالة اللفاظ علی المعنی آه الدلالة مطلقاً کون المعنی بحیث یعلم منه شيء آخر...». [فهرست کتب خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی 5/ 148].

حاشیه شرح هدایة الحکمه ملا صدرا (عربی)
از: اعجاز حسین.
حاشیه مفصلی و دراز دامنی است بر شرح هدایة الحکمه ملا صدرای شیرازی.
آغاز: «قوله من حیث اشتماله علی قوة التغیر، یحتمل ان یراد بالقوة ما یؤثر في الغیر من حیث هو غیر...».

حاشیه شرح هدایة الحکمه ملا صدرا (عربی)
از: سید دلدار علی نقوی لکهنوئی (متوفای 1235 ق).
حاشیه کوتاهی است بر بحث «متناه بالتکریر» شرح هدایة الحکمه ملا صدرای شیرازی.
آغاز: «قوله الحمدلله ربّ العالمین قال و لما لم یکن بین الواحد و الاثنین عدد لم یوجد في الاعداد...».
أقول تشعبت علماء الدیار و اختلفت فضلاء الامصار في توضیح هذا الکلام... » [خرد نامه صدرا، شماره سوم، فروردین 1375 ص 105].

حاشیه شرح هدایة الحکمه ملا صدرا (عربی)
مجموع سه حاشیه بر این کتاب در یک مجموعه قرار گرفته از این مؤلفان: مولوی رفيع الدین صاحب، مولوی اسماعیل صاحب، مولوی عبدالعلی صاحب.

حاشیه شرح هدایة الحکمه ملا صدرا (عربی)
از: مولوی عبدالعلی صاحب مشهور به بحر العلوم.
حاشیه مفصلی است بر شرح هدایة الحکمة، مؤلف این حاشیه از اساتید بزرگ حکمت در هند بوده و حاشیه وی در تألیفات حکمای بعدی خصوصاً در حاشیه‌های شرح هدایه مورد استناد و توجه بوده است.
آغاز: «قوله الحکمة صناعة ای ملکة کما هو الظاهر و قد صرح باطلاق الصناعة عليها العلامة التفتازاني...».

حقایق اسرار الطب (عربی)
از: مسعود بن محمد سجزی طبیب.
آغاز: «الحمدلله علی ایادیه المتواترة و صنایعه المقتاطرة ...». [نسخ خطی پزشکی ایران 108].

دلگشانامه یا مختار نامه (عربی)
از: میرزا غلام علی آزاد بلگرامی (زنده در قرن دوازدهم).
آغاز:

در پایان آن شاعر گوید:

تاریخ کتابت نسخه حاضره غره رجب 1101 و توسط محمد عزیز نوشته شده است. [الذریعه 8/255].

رساله در طب (فارسی)
از: الف بیگ طبیب.
آغاز: «فصل اول در اوزان و مکائیل که مصطلح و معمول اطباء است و به ترتیب حروف ابجد...».

رساله در طب (عربی)
از: محمد علی معروف به کوچک بن احمد علی بن حاجبی عسکری عراقی.
اشکال و جوابهای است که مؤلف به جوابهای پزشکی درویش محمد نگاشته است و آن را برای سلطان نصیر الدین حیدر شاه جهان پیش کش نموده است. جوابهای درویش محمد را محمد علی متطبب جمع آوری کرده است.
آغاز: «نحمدک یا من افاض علينا من حقایق العلل و الامراض و الهمنا ما یتخلص به الارواح عن الآفات و الاعراض ...».

رسالة في صلوة الجمعة (عربی)
از: محمد سلطان العلماء.
آغاز: «حمداً لمن جعل الاحتیاط سبیل النجات واقیاً صاحبه من شفا جرف الهلکات...».

رسالة علی بحث: «ما انا قلت» (عربی)
از: ملا علی قوشچی
آغاز: «قال صاحب الایضاح و قد تقدم المسند الیه لیفيد التقدیم تخصیصه بالخبر الفعلي... و اعترض عليه... فکان ما یفرق بین ما انا قلت و انا ما قلت هذا وسیاتي الفرق بینهما انتهی و اقول و فيه نظر ان اراد بالخبر الفعلي...».

رسالة في ان واجب الوجود واجب من جمیع الجهات (عربی)
از: صدر الدین محمد بن ابی الصفا بن یونس حسینی (زنده در قرن دوازدهم).
آغاز: «کل کمال و احسن المدح لمن احسن بحسن جمال کل حسن و جمال و کمال کل رشح من کماله...».

ریاض التواریخ (فارسی)
از: میرزا طاهر وحید قزوینی (متوفای 1112 ق).
تالیف شده به نام سلطان العلماء اعتماد الدوله در زمان شاه صفی صفوی.
آغاز: «نیایش خالقی را سزاست که زبان محمدت نیکان را از کلمات رنگین کسوت و بال طاوس در بر کرده...». [فهرستواره کتابهای فارسی، منزوی 2/978].

سبعه سیاره (تذکرۀ فارسی)
از: علی رضا خان.
آغاز: سبحان الله رنگین خیالی متخیله چه بیرنگ است.

سراج القرآن (لغت عربی به فارسی)
از: عبد الصمد بن محمد یاسین اسلامی، تالیف در 1173 ق.
لغات قرآنی را به ترتیب حروف معجم شرح و تفسیر نموده است.
آغاز: «الحمدلله الذي علم القرآن و خلق الانسان و علمه البیان، سپاس بی قیاس و حمد بی غایت از ابتدا تا به غایت سزاوار کردگار...».

سفر نامه عراق (اردو)
از: مهدی لکهنوئی.

سواطع الالهام و دقایق الاحکام في کشف الاسرار العرفاء و الاولیاء الکرام (عربی)
از: حکیم عبدالحمید.
مولف که مذهب شیعه امامیه داشته، در کتاب حاضر به اثبات واجب الوجود و صفات و اسماء حسنایش به سبک و شیوه عرفا، پرداخته است.
آغاز: «سبحان من سطعت عن سواطع الافهام و شطعت عن احاطة کلماته طبایع الانام... اما بعد فهذه رسالة وجیزة المعاني کثیرة المباني في اثبات الواجب وصفاته القدسیة و بیان کیفية اتصافه بها... و هي مشتملة علی سواطع و کل ساطعة علی ارقام و دقایق...».

سوال و جوابهای طبی (فارسی)
از: حاج محمد حسین صاحب مطبع محمدی ساکن کلکته.
آغاز: «در این ایام نافرجام که این تراب اقدام حکمای عظام و اطبای ذوی الاحترام...».

شرح حدیث من عرف نفسه (عربی)
از: اوحد الدین عبدالله بلیانی.
آغاز: «الحمدلله الذي ... و هو الان کما کان هو الواحد بلا وحدانیته و هو الفرد بلا فردانیته...».

شرح شافيه ابن حاجب (فارسی)
از: ملا سعد لکهنوی.
آغاز: «ستایش و نیایش بسیار سزاوار حضرت کردگاری که قوانین و قواعد علم تصریف را سبب تعبیر و موجب شناختن اصول احوال و اشکال الفاظ عربیه ساخت...».

شرح اثبات الجوهر المفارق (عربی)
از: ملا جلال دوانی.
آغاز: «بعد حمد الله مبدع الحقایق و الصلاة و السلام علي رسوله مظهر الدقایق ... اني بما اتفق لي مطالعة الرسالة التی اخترعها...نصیر الدین محمد بن الحسن الطوسي في اثبات الجوهر المفارق المسمی بالعقل الکلي سنح لی اثناء المطالعة...».

شرح نهج البلاغة (فارسی)
از: حسین بن عبدالحق الهی اردبیلی.
مولف شرح مبسوطی بر نهج البلاغه به نام شاه اسماعیل صفوی نگاشته بود که منهج الفصاحه نامگذاری نموده بود. پس از آن گزیده‌ای از شرح مذکور انتخاب نموده که کتاب حاضر می‌باشد و آن را به شاه طهماسب صفوی تقدیم نموده است.
آغاز: «بهترین خطبها که سخنوران معارف و ما ینطق عن الهوی در معرکه نهج البلاغه و منهج الفصاحة اعلام حقایق انجام آن افراشته اند حمد و ثنای عليمی ما اعلی شانه...».

شمس الضحی یا چهارده لمعه (شعر فارسی)
از: شمس الدین فقیر دهلوی (متوفای 1183 ق).
مثنوی مفصلی است در فضایل و مناقب چهارده معصوم عليهم السلام.
آغاز:

الشهاب الثاقب في الرد علی المتصوفة (عربی)
از: علی بن محمد معین سید علی معروف به سید دلدار علی.
آغاز: یا من لا یخطر ببال اولی الروایات خاطرة من تقدیر جلالته عزته.


صفات کائنات (فارسی)
از: ؟
صفات اشیاء را از کلام شعرا و ادبا در طی قطعات ادبی جمع آوری و بیان نموده است.
آغاز: «حمد و سخن آفرینی که دلهای صاف باطنان را روضة الصفا گردانیده...».

عماد السعادات (تاریخ هند ـ فارسی)
از: ؟
آغاز: «نغمه فروشی منقار عندلیبان بیاد رخسار گلی است که رنگ و بوی گلهای بهاری تقلید خلق دلنواز جان پرور تماشا نصیبان معرفت رنگ نیرنگی‌های او در نگاه تحقیق است...».

عین الحکمه (عربی)
از: ملا قوام الدین رازی (قرن 12).
آغاز: «الحمدلله الذي هدانا الصراط المستقيم... یجب ان یعلم ان لکل علم لابدّ من امور ثلاثة ...». [الذریعة 15/ 368 و فهرست کتب خطی مجلس شورای اسلامی 5/ 421].

الفریدة الثمینة في حل معضلات احادیث الطینة (عربی)
از: علامه سیّد مرتضی.
آغاز: «الحمدلله الذي خلق الانسان من طین فجعل نطفة ثم علقة ثم مضغة ثم عظماً ...». [کشف الحجب و الاستار 400].

فصل الخطاب في اباحة اکل التتن و شرب القلیان و جذب الدخان (عربی)
از: علی بن محمد بن علی نقوی.
مشتمل بر دو باب و خاتمه.
آغاز: «الحمدلله الذي لطفه علی عباده عمیم و احسانه علی خلقه جسیم...».

الفلک الدائر في الرد علی المثل السایر (عربی)
از: ابن ابی الحدید معتزلی.
نقدی است بر کتاب المثل السایر نصیرالدین بن محمد موصلی معروف به ابن جزیره.
آغاز: «الحمدلله الذي فاوت بین عقول البشر و اخلاقهم کما فاوت بین اعمرهم و ارزاقهم...».

کامل الصناعة الطبیة (عربی)
از: علی بن عباس مجوسی اهوازی (زنده در قرن چهارم هجری قمری).
آغاز: «المقالة الاول من الجزء الأوّل من کتاب کامل الصناعة الطبیة المعروف بالمکنی... و هي خمسة و عشرون باباً الباب الاول في صدر الکتاب في ذکر وصایا بقراط». [کتابشناسی نسخ خطی پزشکی ایران 236].

کشف الحقایق المحمدیة في شرح اثبات الواجب (عربی)
از: غیاث الدین منصور دشتکی (متوفای 948)، کاتب نسخه نورالدین محمد بن عبدالحسین کاشانی شنبه 12 شعبان 974.
آغاز: «یا غیاث المستغیثین نسألک کشف الحقایق و الاطلاع علی بدایع الاسرار و الدقایق...». [الذریعه 18/ 31].

کنز الفوائد (فارسی)
از: ملا محمد کاظم بن محمد شفيع هزار جریبی.
بحثهای دراز دامنی است پیرامون اخلاق وتاریخ ائمه عليه السلام، حاوی دوازده باب و یک خاتمه.
آغاز: «الحمدلله ربّ العالمین ... اما بعد چنین گوید تراب اقدام مؤمنین ...». [کشف الحجب و الاستار/ 476 و الذریعة 18/161].

مبحث النحو (فارسی)
از: ؟
آغاز: «بر ناظران این سواد مخفی مباد که در علم نحو بحث از کلمه و کلام می‌کنند و علما برای آن قوانین قرار داده اند.

مثنوی ذو قافيتین (شعر فارسی)
از: عزیز الله زاهدی (زنده در قرن نهم هجری).
مولف در سال 810ق وارد شهر هرات شده و مدت ده سال در آن شهر به تحصیل علوم اشتغال داشته است. بعد از آن این مثنوی را که دارای دو قافيه می‌باشد برای سلطان محمد بایسنقر میرزا بهادر خان به نظم کشیده است. او در این مثنوی قصه عاشق و معشوق را بیان کرده و در ضمن آن صنایع شعری و بدیعی را ذکر نموده است.
آغاز:

[برای شرح حال مؤلف رک: تذکرۀ مجالس النفایس، میر علی شیر نوائی ص 18 و الذریعه 9/399 و فرهنگ سخنواران ص 246].

مجمع الصنایع (فارسی)
از: نظام الدین احمد بن محمد صالح صدیقی حسنی حسینی (قرن یازدهم).
در بیان صنایع شعری و علم بدیع، حاوی چهار فصل.
آغاز: «الحمدلله الذي انعم علينا و اهدانا الی الاسلام و میزنا عن طبقات الانعام... شکری زیاده از آنچه که در تحریر و تقریر گنجد...». [الذریعة 20/32 و فهرست نسخه‌های خطی فارسی، منزوی 3/2148].

مجموعه تواریخ وفات (شعر فارسی)
از: محفوظ علی صاحب (زنده در قرن چهاردهم هجری).
آغاز: قصیده در لغت.
السلام ای شاه دین محبوب ربّ العالمین مسندت عرش برین هم خادمت روح الامین
مولف در این کتاب تاریخ وفات عده‌ای از عالمان هند را و همچنین برخی وقایع تاریخی را در سی سال اول سده چهاردهم هجری با ماده تاریخهایی به شعر بیان نموده است. چند نمونه آن عبارتند:
وفات مولانا حامد حسین (1306 ).

وفات مولوی عبدالرحمن صاحب شاه جهان پوری (1305).

تاریخ فوت سید محمد ابراهیم صاحب مجتهد العصر و الزمان (1307).

تاریخ فوت مفتی محمد عباس (1307).

وفات سید محمد حسین صاحب المخاطب به شمس العلماء (1325).

مجموعه الصنایع (فارسی)
از:؟
مؤلف در این کتاب هنرها و صنعت‌های رایج در عصر خود را که صد و بیست عدد می‌باشد ذکر نموده و در چهل و دو باب، خصوصیات آنها و چگونگی هر صنعت را بیان نموده است. این کتاب در موضوع خود بی نظیر است. و در فهارس ذکر از آن به میان نیامده است. حقیر غیر از این نسخه که در سال 1258 نوشته شده، نسخه دیگری را در کتابخانه راجه محمود آباد لکهنو در هند رؤیت نمودم.
نمونه‌ای از عناوین بابهای آن چنین است:
باب اول: در ساختن مروارید عملی در هفت فصل.
باب پنجم: در حل کردن زر.
باب دهم: در رنگهای فرنگی و بطانه چین.
باب پانزدهم: در ساختن هفت رنگ غیر مکرر.
باب بیستم: راز شنگرف صاف کردن.
باب بیست و پنجم: در ساختن نگینه جهت پازهر.
باب سی ام: در صنعت حلیة الکتاب و روغن از کاغذ برداشتن.
باب سی و پنجم: در صنعت داروها.
باب چهلم: در صنعت دور کردن.
آغاز: «حمد و سپاس بدیع الاساس حضرت صانعی را که مجموعه وجود جمیع موجودات فقط از پرتوی آثار صنع و کمال قدرت اوست».

مختص النص (فارسی)
از: سید جعفر معروف به ابوعلی حسینی موسوی بنارسی دهلوی.
گزیده و خلاصه‌ای است از کتاب دیگر مولف موسوم به «مهجة البرهان» که آنهم خلاصه‌ای است از کتاب دیگرش نامبردار به «برهان الصادقین» که در آن باب هفتم از کتاب تحفه اثنی عشریه عبدالعزیز دهلوی را رد نموده است. او در این کتاب امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را اثبات می‌کند، وی در همین کتاب از دو کتاب دیگر خود مسمی به «تکسیر الصنمین» و «حرز الاحباب في أحوال الاصحاب» نام می‌برد. تاریخ کتابت نسخه حاضر 1241 ق می‌باشد. [کشف الحجب و الاستار ص 572].
آغاز: «بعد حمد حضرت رب العالمین و نعت سید المرسلین... »

مختصر نهایه ابن اثیر (عربی)
از:؟
آغاز: «الحمدلله الذي هدانا لهذا و ما کنا لنهتدي لولا ان هدانا الله».

مذاکرات في المحاضرات (فارسی)
از: حزین لاهیجی.
رساله کوتاهی است در قانون مناظره و استدلال حاوی چهار مقاله.
آغاز: «از فيض ایزدی خواستارم که دلی دهد که یاد او را سزد و زبانی بخشد که ستایش او را شاید...».

مراد المریدین في عقیدة المتقين (فارسی)
از:؟
شرح و گزارشی است بر کتاب اعتقادات شیخ صدوق، نسخه حاضر از آغاز افتادگی دارد.

مشارق الانوار في شرح رسالة بهمیار (عربی)
از: سید مرتضی نونهری غازی پوری (متوفای 1336ق)
آغاز: «البرهان علی اثبات الوجود الذي لا سبب له... اقول یجب ان یعلم اولاً دلائل اثبات واجب الوجود علی طریقة الفلسفة الالهیة علی قسمین...».

معدن وداد (تفسیر فارسی)
از: سید محمد معروف به محمد بن سید علی فيض آبادی.
آغاز: «الحمدلله کما هو اهله و مستحقه ترجمه حمد و ثنا مخصوص است برای خدا، آن حمد که لایق برای اوست... اما بعد خانه زاد جناب محمد صلی الله و علیه و آله وسلم و آله ... این تفسیر قرآن مجید را بعد خوض و فکر در عبارت کتاب خدا حسب اشارات و با کنایاتی که از ارشادات ائمه اثنا عشر صدور یافته نوشته...».

معراج العقول في شرح دعاء المشلول (عربی)
از: سید مرتضی نونهری غازی پوری (متوفای 1336 ق).
این کتاب به چاپ رسیده است.و نسخه حاضر جلد دوم کتاب است که به خط مولف نوشته شده است.
آغاز ج دوم: «قوله علیه السلام یا جابر العظم الکسیر...». [الذریعه 21/ 233].

معالم التفرید في شرح التجرید (عربی)
از: محمد علی بن نورالله حسینی شوشتری.
شرح و تفسیر مفصل و مزجی است بر کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیر الدین طوسی.
آغاز: «اما بعد حمد واجب الوجود علی نعمائه... انما خالف جالس سریر عرش التمکین ... بلطفه الامین، دأب المصنفين بایراد کلمه اما بعد في اول کتابه روماً للاختصار بترک المحکی عنه نفسه...».

مقارع النشوان و مفازع السکران ملقب به آب کوثر (فارسی)
از: سید مرتضی نور نهری غازی پوری.
نقد و ردی است بر کتاب «آب زر» غلام محمد حیدر آبادی که در انتقاد از شیعه نوشته است.
آغاز: «قال اللهم انا نحمدک علی ما اولیت من نعم ... أقول لقد ابتدرت منه اغلاط فاحشة...».

ملخص التفاسیر (عربی)
از: ناصر محمد هارون حسینی نوشته شده برای نجم الحسن مدیر مدرسه واعظین.
آغاز: «الحمدلله الذي انزل علی رسوله کتاباً قیماً لینذر باساً شدیداً من لدنه و یبشر المؤمنین ...».

منابع الافاضات في الجهر و الاخفات (عربی)
از: زین العابدین بن سید محمد بن سید محمد عباس تستری نوشته شده برای محمد مهدی حسن خان.
آغاز: «الحمدلله العالم بالسریات و الجهریات و الصلوات الزکیات علی محمد اشرف البریات...».

نجات المؤمنین (شرح دعای عدیله) (فارسی)
از: محمد علی بن محمد صادق آل کمون حسینی.
آغاز: «الحمدلله الذي خلق المخلوقات بقدرته و رفع السموات بغیر عمد الاثار...».

نظم الدُرَرَ في الحکم الغرر جامع بین اطواق الذهب و اطباق الذهب (عربی)
از:؟
آغاز: «الحمدلله الحکیم الحکم... اما بعد فهذا تنویب جمعت فيه بین التألیفين المسمین باطواق الذهب للعلامة الزمخشري و اطباق الذهب للعلامة عبدالمؤمن...».

الوزیریة في الرد علی الاصولیة (عربی)
از: حسین علی خان اخباری (متوفای حدود 1240 ق).
مؤلف که از اخباریین بوده این کتاب را برای وزیر الدین اخباری تالیف نموده و در آن رساله باقریه را که مولف آن از اصولیین بوده، رد نموده و در سراسر کتاب به فقهاء و اصولیین رد و ایراد فراوان می‌کند. [کشف الحجب و الاستار ص 600].
آغاز: «سبحانک اللهم و بحمدک یا من نعمائه سابغة و آلاؤه سایغه...».

هدایة الاخوان (عربی)
از: محمد هادی بن معین الدین محمد شیرازی.
ردیه‌ای است بر شبهات قاضی یزدی فرزند کاشف الدین محمد طبیب پیرامون قاعده «عدم المرکب یستلزم عدم احد الجزئین».
آغاز: «اللهم یا واجب الوجود احمد حمداً یوافي حمد کل حامد».

یاقوت و مرجان (فارسی)
از:؟
فهرستی است از مطالب کتابهای گوناگون، این کتاب که در چندین جلد است مؤلف در آن کتب چاپی و خطی را ذکر نموده است. نسخه حاضر که یکی از مجلدات کتاب است فهرست مطالب مهم از مؤلف در آن فهرست مطالب مهم هشتاد و یک کتاب را با نشان دادن شماره صفحه یادداشت نموده است.